Ustawa o obronie Ojczyzny przewiduje szczególny rodzaj obowiązku obywateli i przedsiębiorców spełniany na rzecz obronności i bezpieczeństwa państwa.
W dziale XXI ustawy został zawarty katalog przepisów dotyczących świadczeń na rzecz obrony. Są one jedną z form spełniania obowiązku obrony Ojczyny.
Świadczenia na rzecz obrony dzielą się na:
- świadczenia osobiste;
- świadczenia rzeczowe;
- świadczenia szczególne.
Nakładanie obowiązku świadczeń następuje w trybie decyzji administracyjnej, na podstawie wniosków upoważnionych organów. Na terenie m.st. Warszawy, organem odpowiedzialnym za wydawanie decyzji dotyczących świadczeń osobistych i rzeczowych jest Prezydent m.st. Warszawy. Od decyzji przysługuje odwołanie do Wojewody Mazowieckiego, za pośrednictwem Prezydenta m.st. Warszawy.
Za udostępnienie nieruchomości lub ruchomości w ramach świadczeń rzeczowych przysługuje ryczałt, natomiast za wykonanie świadczenia osobistego przysługuje ryczałt bądź należność.
Świadczenia osobiste w czasie pokoju – to ustawowy obowiązek wykonywania różnego rodzaju prac na rzecz przygotowania obrony państwa albo zwalczania klęsk żywiołowych, likwidacji ich skutków oraz zarządzania kryzysowego.
Realizacja świadczeń osobistych może obejmować również obowiązek użycia posiadanych narzędzi prostych, a w stosunku do kurierów (czyli osób wykonujących świadczenia polegające na doręczaniu dokumentów powołania do służby wojskowej oraz wezwań do wykonania świadczeń), także posiadanych środków transportowych.
Obowiązek świadczeń osobistych może być nałożony na osoby posiadające obywatelstwo polskie, które ukończyły szesnaście, a nie przekroczyły sześćdziesięciu lat życia.
Zakres wykorzystania:
- ćwiczenia wojskowe,
- dostarczenie i obsługa przedmiotów świadczeń rzeczowych,
- sprawdzenie gotowości mobilizacyjnej Sił Zbrojnych RP oraz w przypadku powoływania w trybie natychmiastowego stawiennictwa żołnierzy rezerwy lub wezwania żołnierzy OT do stawienia się do pełnienia terytorialnej służby wojskowej rotacyjnie.
Czas trwania:
- jednorazowo do 12 godzin,
- w odniesieniu do kurierów oraz osób dostarczających i obsługujących przedmioty świadczeń rzeczowych – jednorazowo do 48 godzin.
Nałożenie obowiązku wykonania świadczenia osobistego może nastąpić najwyżej 3 razy w roku.
Świadczenia rzeczowe w czasie pokoju – polegają na oddaniu do używania posiadanych nieruchomości i rzeczy ruchomych na cele przygotowania obrony państwa, zwalczanie klęsk żywiołowych i likwidacja ich skutków oraz zarządzanie kryzysowe . Obowiązek ten dotyczy bardzo szerokiego kręgu podmiotów – zarówno urzędów, instytucji państwowych, przedsiębiorców jak
i osób fizycznych.
Świadczenia rzeczowe w czasie pokoju planuje się i nakłada, przeznaczając nieruchomości i rzeczy ruchome:
- na uzupełnienia etatowych potrzeb i stanów liczbowych wynikających z wojennych struktur organizacyjnych Sił Zbrojnych RP oraz innych jednostek organizacyjnych wykonujących zadania na potrzeby obrony państwa,
- do doraźnego używania przez Siły Zbrojne RP oraz innych jednostek organizacyjnych,
- na cele świadczeń w związku z użyciem ich w czasie kwalifikacji wojskowej.
Czas trwania:
- sprawdzenie gotowości mobilizacyjnej Sił Zbrojnych RP – jednorazowo do 48 godzin,
- ćwiczenia wojskowe – jednorazowo do 7 dni,
- nieruchomości udostępnione na potrzeby rejestracji i kwalifikacji wojskowej - na czas ich przeprowadzenia,
- zwalczanie klęsk żywiołowych i likwidacja ich skutków – do ustania potrzeby używania przedmiotu świadczeń.
Świadczenia na rzecz obrony w razie ogłoszenia mobilizacji i w czasie wojny.
Świadczenia osobiste w razie ogłoszenia mobilizacji i w czasie wojny polegają na wykonania różnego rodzaju prac doraźnych na rzecz Sił Zbrojnych lub jednostek organizacyjnych wykonujących zadania na potrzeby obrony państwa. Czas ich trwania wynosi jednorazowo do 7 dni.
Świadczenia rzeczowe w razie ogłoszenia mobilizacji i w czasie wojny polegają na oddaniu posiadanych nieruchomości i rzeczy ruchomych do używania przez Siły Zbrojne lub jednostki organizacyjne wykonujące zadania na potrzeby obrony państwa. Zwrot przedmiotów świadczeń rzeczowych następuje po ustaniu potrzeby ich używania.
Podstawy prawne:
- Ustawa z dnia 11 marca 2022 r. o obronie Ojczyzny (Dz. U. poz. 2305).
- Ustawa z dnia 14 czerwca 1960 r. kodeks postępowania administracyjnego (Dz. U. z 2022 r., poz. 2000, z późn. zm.).
- Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 5 października 2004 r. w sprawie świadczeń osobistych na rzecz obrony w czasie pokoju (Dz. U. Nr 229, poz. 2307, z późn. zm.).
- Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 3 sierpnia 2004 r. w sprawie świadczeń rzeczowych na rzecz obrony w czasie pokoju (Dz. U. Nr 181, poz. 1872, z późn. zm.).
- Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 5 października 2004 r. w sprawie świadczeń osobistych i rzeczowych na rzecz obrony w razie ogłoszenia mobilizacji i w czasie wojny (Dz. U. Nr 203, poz. 2081, z późn. zm.).